Lasius fuliginosus & Lasius umbratus (Mika)

[Mika]

In deze blog volgt hopelijk het goede vervolg van de verder kweek van een Lasius fuliginosus kolonie. Deze soort is een sociale parasiet van een sociale parasiet. De gastheersoort is Lasius umbratus, een soort die zelf weer parasiteert op Lasius niger.

Beide soorten hebben hun gastheer enkel nodig tijdens het ontstaan van de kolonie. De eigen werksters zijn zeer goed in staat om de kolonie, éénmaal gesticht, te onderhouden. Lasius niger werksters zijn dus in staat om een Lasius umbratus koningin te adopteren, en alle stadia van het broed te verzorgen tot imago. Hoewel de gastheersoort natuurlijk enkel zelf geselecteerd wordt om het eigen broed te kunnen verzorgen, kan de parasiet zich blijkbaar voldoende aanpassen, om het eigen broed te laten opvoeden door de gastheer. Hetzelfde verhaal voor Lasius umbratus en Lasius fuliginosus broed.

De koningin is afkomstig van het centrum van Gent en werd gevonden op een warme zomeravond in 2006. Op dat moment kreeg ze enkele honderden poppen van Lasius niger aangeboden. Deze werksters kwamen uit, en waren zeer aangetrokken tot de koningin.

Het jaar daarop werden er enkel honderden eitjes gelegd door de een sterk fysogastrische koningin:













Op het moment van de foto's beschikte ik nog niet over een extra flitser, zodat de Dof eerder beperkt is. Het grootste deel van de eitjes kwam echter niet uit, en de honderden larfjes die toch uitkwamen werden onvoldoende verzorgd door de lasius niger werksters. Drie poppen werden er bij groot toeval toch gevormd, maar de mieren die erin zaten werden niet geholpen bij het uitkomen. Ik heb dan maar één pop geopend, en het bleek dat er zich toch een werkster bevond in de pop.

In principe zou deze koningin toch bevrucht moeten zijn, en het ligt waarschijnlijk aan de Lasius niger werksters dat de larfjes zich niet ontwikkelen. Blijkbaar loopt de communicatie tussen werksters en broed van beide soorten toch mank.

Om die reden ben ik op zoek gegaan naar een kolonie Lasius umbratus, waarvan ik hoop in de nabije toekomst grote hoeveelheden poppen te kunnen roven.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Vandaag een kort intermezzo:

Ik passeerde vandag toevallig op het terras bij mijn ouders en bemerkte een vleugelloze gyne L fuliginosus. Onmiddellijk het beestje opgepakt en in een buisje laten kruipen. Nu ben ik al een tiental jaren als ik daar passeer alert op het vinden van eventueel interessante gynes, onder meer van de soorten L umbratus en L fuliginosus (en ook andere natuurlijk). In al die jaren ben ik er al tientallen L umbratusgynes, met L nigerwerkster tussen de kaken tegengekomen, maar nog geen enkele L fuliginosusgyne.

Ik ga terugkijken naar de plaats van de gebeurtenis, en zie zelfs nog een afgeworpen vleugel van de gyne liggen. In het nabijgelegen L nigernest is er nog opwinding: blijkbaar heeft de gyne geprobeerd om in de kolonie binnen te dringen. Een beetje een vreemde observatie, want uit proeven blijkt dat L niger maar zeer zelden eigen werksters voortbrengt wanneer de hulpmieren L niger zijn. Op dat moment loopt er net een andere L fuliginosus gyne uit de L niger kolonie!!

Ik vang ook deze weg: ze heeft een kop van een L niger werkster, nog vastgebeten aan de achterpoot; 2 gynes in een buisje.











Nu is het probleem op dit moment dat er nog geen 'grijsjes' van slaafsoorten te vinden zijn. Deze pas uitgekomen werkstertjes hebben nog geen koloniegeur verworven, en ze hebben ook nog geen geur aangeleerd, en worden gemakkelijk getolereerd door slavendrijvers. Zelf zijn ze nog 'naïef', dus weten ze nog niet waar ze thuishoren.

Ik heb een aantal werksters L niger gevangen, en zal ze nog laten verhuizen naar een buisje. De enige mogelijke manier om deze gynes te laten overleven, is om ze door de 'koudemethode' te laten samensmelten met de werksters. Je koelt beide groepen af in een koelkast, en voegt ze samen als ze niet meer bewegen. De geuren zullen stilaan met elkaar vermengen, tot ze elkaar niet meer kunnen herkennen. Met enig geluk aanvaarden ze dan 'the perfect blend'.

Momenteel staan de gynes al koud, ze overleven niet lang zonder kolonie, en zo kunnen ze hun energie sparen.

Het valt dus nog af te wachten of er iets mogelijk is met deze 2 gynes.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

De L niger werksters zijn nog niet allemaal verhuisd naar hun buisje.

De Lasius fuliginosus gynes heb ik heel dicht bij het vriesvak gelegd: ze zijn volkomen bewegingsloos, en bewegen zachtjes als je ze verwarmt. Het zal dus zeker lukken om ze hun energie te laten besparen. Ik houd ze in deze blog omdat het een gelijkaardig experiment is. Nu nog hopen dat het opwarmen geen schade toebrengt.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

De gynes zijn bijgevoegd in het buisje van de Lasius niger werksters. Na opwarming is er nog geen enkele interactie geweest, noch van de kant van de nigers, noch van de kant van de gynes. In elk geval ook geen agressie gelukkig. Ik moet natuurlijk zeggen de dat introductiemethode van XToF veel eleganter is.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Er is één koningin gedood in de 'kolonie met de twee koninginnen'.

Bij de Lasius umbratus is er slechts achteruitgang: de larfjes ontwikkelen niet, en worden opgegeten, vermoed ik.

Bij de oudere kolonie met Lasius fuliginosus koningin zijn er nu een tiental poppen, en één naakte werksterpop: nog maar eens een bewijs dat de koningin bevrucht is. Vorig jaar werden deze poppen echter niet geopend door de Lasius niger werksters. Ik hoop dat dat dit jaar wel lukt.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Het is nu duidelijk dat de L niger werksters de poppen niet helpen uitkomen: 1 werkster heeft blijkbaar een ware doodsstrijd achter de rug in haar cocon.

Er is nu nog maar 1 mogelijkheid om deze koningin te helpen: grijze L fuliginosus werksters zoeken, en hopen dat deze geaccepteerd worden.

Als dat lukt is de kolonie zo vertrokken, met de spreekwoordelijke werklust van de L fuliginosus, en de honderden larfjes die liggen te wachten.

Dan blijft dus nog de vraag waarom de L fuliginosus koninginnen wel een L niger nest probeerden over te nemen: Ik moet natuurlijk incalculeren dat ik ze gevangen had toen ze wegvluchtten uit die nigerkolonie. Er bestaat de mogelijkheid dat in een groot nigernest er minstens enkele werksters zouden kunnen rondlopen die wel gevoelige zouden kunnen zijn voor het 'help me uit de cocon' feromoon van de L fuliginosus. Indien dit niet het geval is dan zou inbreken in een L niger nest genadeloos moeten afgestraft worden door de natuurlijke selectie.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Er is een L. fuliginosus werkster bezig met zichzelf uit haar cocon los te knippen: ik kan haar spijtig genoeg niet helpen: de L nigers doen niets.

Ik heb even een tussenoplossing bedacht, en L niger poppen en grijsjes toegevoegd aan de kolonie: niet het gunstige resultaat: zowel de poppen als de grijsjes worden aangevallen door de L niger werksters van de kolonie. 'Ze lijken vergeten te zijn tot welke soort ze behoren'. Ik hoop dat het tij nog gaat keren.

Als die werkster er niet op de ene of de andere manier slaagt om uit te komen, moet ik nog op zoek naar L. fuliginosus poppen en grijsjes, en het is nog maar de vraag of die zomaar gaan aangenomen worden.

Als echt niets werkt kan ik de koningin nog laten adopteren door L. fuliginosus grijsjes.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

De poppen zijn nu toch aanvaard, maar ik heb nog geen nieuwe werksters.

Ik ben wel enkele poppen gaan roven uit een Lasius fuliginosus nest. het duurde even vooraleer ik het nest gelokaliseerd had. Het meest frequent bevindt het zich in de stronk, of tussen de wortels van een boom. Ze bijten het hout weg, en bouwen karakteriestieke cellen uit karton. Bij dit nest was de boom al lang verdwenen. Na enige zoektijd had ik toch de juiste plaats gevonden, en kon met een spade een pul grond wegsteken. Bij elke steek kon ik voelen dat ik onderaan in een holle ruimte terecht kwam, dat was dus de bovenkant van de holle kamer waarin het nest zich bevond. Na het wegnemen van de zandklomp, die bijeengehouden werd door graswortels, en nog enkele boomwortels, vond ik inderdaad het nest terug. Het zijn enorme nesten, en duizenden werksters overspoelden de kamer die ik blootgelegd had. Het deed me toch weer twijfelen aan de mogelijkheid van het bijhouden van een dergelijke kolonie. Mogelijk zal ik deze koningin na een succesvolle start toch weer moeten vrijlaten.

Ik heb een duizendtal poppen, larven en werksters meegenomen. Een zeer grote fractie van het broed bestaat uit mannetjes- en koninginnenpoppen, en zijn dus onbruikbaar.

2 Grijsjes die ik overgezet heb zijn al gedood geweest door de L niger werksters. Zelf gedroegen ze zich nog 'naief', maar ze verraden zichzelf waarschijnlijk door hun sterk doordringende geur.

Als er niets lukt, ga ik alle L niger werksters verwijderen, en ze vervangen door L fuliginosus grijsjes.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Aangezien er geen vooruitgang geboekt is met de L niger poppen, heb ik besloten om de koningin te verwijderen, en haar L fuliginosus grijsjes aan te bieden. De L fuliginosus werksters hebben ondertussen de poppen en larven al in 2 grote proefbuizen gelegd, en daarvan heb ik een groot deel van de poppen en larven in een andere bakje geschud. Er kwam toch nog een groot deel werksters mee in het nieuwe bakje. Er zijn heel veel mannetjes, ik schat de helft van het broed op mannetjes, en ik heb nog geen enkele gyne gezien. Er waren 4 werkstergrijsjes aanwezig, en die heb ik tijdelijk in een bakje gezet?

Nadien heb ik L nigerwerksters erbij gezet, hetgeen onmiddellijk tot agressie leidde, maar niet van de kant van de L fuliginosus. Blijkbaar zal hun soortspecifieke geur onmiddellijk zo sterk aanwezig zijn, dat ze al snel herkend worden. Ik heb de werksters weer verwijderd, en er ditmaal de koningin bijgeplaatst. In het bakje was de kans op interactie veel te klein, dus heb ik ze alle 5 in een kleiner buisje geplaatst.

Eén werksters reageerde onmiddellijk aggressief tegen de koningin, en die heb ik verwijderd, de andere drie reageerden onverschillig. Momenteel, enkele uren later, hebben de koningin geaccepteerd.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Tot nu toe is het mislukt om veel werksters te boosten aan de koningin. Mijn initiële schatting van een 50-50 verhouding van mannetjes en werksters moet toch herzien worden naar een 99-1 verhouding. Ik heb nog maar enkele jonge werksters kunnen vangen. Ik heb ook nog maar 1 gyne gezien.

De koningin doet het nog steeds goed, met haar handvol werksters, maar ze zijn niet echt geneigd om de vele mannetjes in de poppen die ik gegeven heb te verlossen.

Vragen of opmerkingen?

[Mika]

Omdat de bijgeplaatste L. fuliginosus werksters hun job niet naar behoren uitvoerden, heb ik me genoodzaakt gezien om de gyne weer bij haar Lasius niger werksters te plaatsen. Ze werd daar initieel niet meer aanvaard, dus heb ik haar weer via de koelkast techniek bij de werksters geplaatst.

Door de drukte met Naturaria ben ik deze kolonie weer uit het oog verloren, en blijkbaar was hun watervoorraad volledig uitgedroogd: vele L. niger werksters stierven door de droogte (en vermoedelijk ook door de ouderdom). Tot mijn verbazing liepen er nu kleine L. fuliginosus werksters rond in de buitenwereld!! Die zijn dan toch uitgekomen!

De gyne is er echter ook niet goed aan toe... Ik betwijfel of ze het haalt, in het zicht van de haven.

Vragen of opmerkingen?